Lufta 12-ditore mes Izraelit dhe Iranit ka ndryshuar ndjeshëm ekuilibrat e fuqisë në Lindjen e Mesme, duke nxjerrë në pah një Izrael të guximshëm, një regjim iranian të dobësuar dhe një SHBA hezituese. Megjithatë, sipas Financial Times, pasoja më e rrezikshme mund të mos vijë nga Irani, por nga një rivalitet gjithnjë e më i ashpër mes Izraelit dhe Turqisë.
Ndryshimi i perceptimit: Nga aleat në kundërshtar
Ministri i Jashtëm turk, Hakan Fidan, në një samit të Organizatës së Bashkëpunimit Islamik, shprehu qasjen e re të Ankarasë: “Nuk ka problem palestinez, libanez, sirian, jemenas apo iranian, por ka qartazi një problem izraelit.” Kjo tregon një ndryshim të thellë në mendësinë turke, ku Izraeli, dikur aleat e më pas rival, tani perceptohet hapur si kundërshtar.
Ankaraja është gjithnjë e më e shqetësuar nga vetëbesimi i ri dhe roli hegjemonial i Izraelit, një status që Presidenti turk, Recep Tayyip Erdogan, e ka lakmuar për vite me radhë. Një aleat i Erdoganit, Devlet Bahçeli, madje akuzoi së fundmi Izraelin se po përpiqet të “rrethojë Anadollin” dhe të destabilizojë Turqinë.
Obsesion i ndërsjellë dhe baza ideologjike-gjeopolitike
Një “obsesion” i ngjashëm ekziston edhe në Izrael, ku disa pjesë të aparatit të sigurisë e shohin ndikimin rajonal të Turqisë si një kërcënim afatgjatë “më të rrezikshëm se Irani”. Mbështetja e hapur e Erdoganit për Hamasin ka nxitur reagime të ashpra nga qeveria e Benjamin Netanyahut, duke çuar në shkëmbime të ashpra dhe përpjekje izraelite për të thelluar lidhjet me kurdët sirianë, të perceptuar prej kohësh si armiq nga Ankaraja.
Ky konflikt ka si bazë edhe ideologjinë, edhe gjeopolitikën. Qeveria e Erdoganit ka ndërthurur populizmin islamist sunit me nacionalizmin turk, të mishëruar në platformën “Shekulli i Turqisë”. Ndërkohë, një koalicion i djathtë në Izrael ka një vizion po aq të ngulitur për dominimin ushtarak në Liban, Gaza dhe Siri. Këto vizione konkurruese lënë pak hapësirë për kompromis.
Siria, fusha kryesore e konfrontimit
Siria pritet të jetë fusha kryesore e konfrontimit. Pas rrëzimit të regjimit të Asadit në fund të 2024-ës, të dyja vendet përpiqen të formësojnë rendin e ri. Turqia ka zgjeruar ndikimin e saj duke kontrolluar pjesë të mëdha të veriut të Sirisë, me ambicie për më shumë prani ekonomike e ushtarake. Izraeli, nga ana tjetër, ka shtuar sulmet ajrore dhe ka shprehur mbështetje për autonominë e kurdëve dhe druzëve, duke e parë qeverinë e re siriane me mosbesim për shkak të lidhjeve xhihadiste.
Tensionet arritën kulmin në prill, kur Izraeli bombardoi një vend ku Turqia planifikonte ndërtimin e një baze. Sipas Financial Times, mes dy palëve ekziston tashmë një linjë kontakti ushtarake, por marrëdhëniet diplomatike janë të ngrira.
Roli i SHBA-së dhe perspektiva afatgjatë
Presidenti amerikan, Donald Trump, sipas Financial Times, duhet të përdorë marrëdhëniet e tij të mira me Netanyahun dhe Erdoganin për të menaxhuar këtë përplasje. Një zgjidhje për luftën në Gaza mund të zbusë pak pakënaqësinë turke, por rivaliteti i gjatë mes dy vendeve duket se nuk do të shuhet.
Për dekada, SHBA-të i kanë trajtuar Turqinë dhe Izraelin si aleatë të domosdoshëm, edhe pse shpesh të vështirë, dhe si shtylla të stabilitetit rajonal. Tani, këto dy shtylla po përplasen mes tyre. Me Iranin të dobësuar, Uashingtoni dhe aleatët e tij duhet të kuptojnë se testi i ardhshëm i Lindjes së Mesme mund të vijë pikërisht nga rivaliteti midis dy partnerëve të saj më të afërt.