Zgjedhjet e fundit parlamentare në Shqipëri shpesh sjellin në vëmendje një fenomen : partitë e reja ose forcat politike më të vogla arrijnë të mobilizojnë mijëra votues, duke demonstruar një mbështetje të konsiderueshme publike, por përkthejnë një pjesë shumë të vogël të këtij elektorati në mandate parlamentare. Kjo disproporcion shpesh ngre pikëpyetje serioze mbi drejtësinë dhe përfaqësimin e sistemit aktual zgjedhor.
Në zgjedhjet e fundit, disa parti të reja ose koalicione më të vogla arritën të sigurojnë një numër të konsiderueshëm votash në shkallë kombëtare. Kjo tregon se ekziston një segment i rëndësishëm i votuesve që kërkon alternativa të reja politike dhe është i gatshëm t’u besojë forcave të sapoformuara. Megjithatë, për shkak të pragut zgjedhor dhe formulës së konvertimit të votave në mandate, shumë prej këtyre votave “humbin” ose nuk përkthehen në përfaqësimin e dëshiruar në Kuvend.
Sistemi proporcional rajonal me lista të mbyllura dhe pragun zgjedhor prej 3% për partitë dhe 5% për koalicionet ka avantazhet e veta, siç është nxitja e konsolidimit politik dhe formimi i qeverive më të qëndrueshme. Megjithatë, kritikat ndaj tij fokusohen pikërisht te vështirësia që u krijohet partive të reja për të depërtuar në skenën politike kombëtare, pavarësisht mbështetjes që mund të gëzojnë.
Kjo situatë ngre disa pyetje thelbësore: A po siguron sistemi aktual zgjedhor një përfaqësim të drejtë të vullnetit të votuesve? A po pengon ai hyrjen e ideve dhe alternativave të reja në politikë? A po kontribuon kjo disproporcion në një ndjenjë zhgënjimi dhe mosbesimi ndaj procesit zgjedhor nga ana e votuesve të partive të vogla?
Argumentet për një ndryshim të mundshëm të sistemit zgjedhor janë të shumta. Një opsion mund të jetë ulja e pragut zgjedhor, duke lejuar më shumë parti të vogla të kalojnë kufirin e përfaqësimit. Një tjetër mundësi është eksplorimi i sistemeve të tjera proporcionale që mund të sigurojnë një konvertim më të drejtë të votave në mandate. Diskutime mund të hapen edhe për natyrën e listave (të hapura ose gjysmë të hapura), që mund t’u japin votuesve më shumë kontroll mbi zgjedhjen e përfaqësuesve të tyre.
Natyrisht, çdo ndryshim në sistemin zgjedhor duhet të analizohet me kujdes, duke peshuar avantazhet dhe disavantazhet e mundshme. Qëllimi duhet të jetë krijimi i një sistemi që maksimizon përfaqësimin e vullnetit popullor, nxit pluralizmin politik dhe siguron një legjitimitet më të madh të institucioneve demokratike.
Fakti që parti të reja me mijëra vota mbeten me pak ose aspak mandate parlamentare, duhet të shërbejë si një nxitje për një debat të thellë dhe gjithëpërfshirës mbi nevojën e mundshme për reformë zgjedhore në Shqipëri. E ardhmja e demokracisë varet nga aftësia për të siguruar që çdo votë të ketë vlerën e duhur dhe çdo zë të dëgjohet në institucionet e vendimmarrjes.roninreport